Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΕΥΜΑΙΟΥ
του συγγραφέα ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΚΑΚΗ
Η Ιθάκη του Οδυσσέα, της Πηνελόπης, του Τηλέμαχου, αλλά και του Όμηρου είναι εδώ… Πάντα ήταν… Εμείς εθελοτυφλούσαμε ή… εμποροτυφλούσαμε και δεν το βλέπαμε… Και ήλθε το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων παγκρότως να πιστοποιήσει όλα όσα λογικά σκεπτόμασταν και φάνταζαν… παράλογα στ’ αυτιά των κουφών… Ότι δηλ. το ανάκτορο του Οδυσσέως, αυτό το μνημείο της ελληνικής Ιστορίας, ευρίσκεται εδώ, στο βόρειο τμήμα του νησιού, στην θέση του ξωκκλησιού τ’ άη Θανάση, που με την σειρά του δεν είναι παρά έντεχνη παράφραση του ναού της Αθανάς (Αθηνάς), φίλης θεάς του Θιακού βασιλέα… Μένουν να πιστοποιηθούν τα υπόλοιπα που αναφέρει ο Όμηρος – και άλλοι συγγραφείς – για το νησί επί εποχής Οδυσσέως. Και να που ο χρόνος σπάει την σιωπή του, λύνεται και μιλά…
Καιρό τώρα οι εντόπιοι έδειχναν και έλεγαν ως Σπήλαιο του Ευμαίου ένα σπήλαιο που κείται στο Νότον του νησιού, όπου πράγματι υπάρχουν αρχαιότατα ελληνικά ερείπια, γι’ αυτό και η θέση λέγεται έως σήμερα «Ελληνικά». Πριν απ’ αυτό, μια πηγή. Την έλεγαν «της Αρέθουσας». Και σε έναν βράχο, λίγο πιο κάτω, έβλεπαν την Κορακόπετρα.
Τα πράγματα όμως μάλλον αλλάζουν… τοποθεσία, μετά από ένα εύρημα στην περιοχή άνωθεν του Βαθέος, όπου το λεγόμενο έως τώρα Σπήλαιο των Νυμφών – σπήαλιο βάθους 42 μ., αλλά σχεδόν κατεστραμμένο από κακή «σπηλαιολογικο-αρχαιολογική αναζήτηση»…
Φεύγοντας από το Βαθύ, προς Δέξια, στο ύψος του παλαιού κάστρου, στενός ασφαλτόδρομος αριστερά μας οδηγεί προς το Σπήλαιο των Νυμφών. Εκεί, όπου αρχίζει το μονοπάτι για να ανηφορίσει κανείς σε αυτό το σπήλαιο, η άσφαλτος σταματά. Συνεχίζει ένας μέτριας βατότητος στενός χωματόδρομος. Μετά από 400 μ., αριστερά υπάρχει μια πινακίδα (σκουριασμένη πια), που δηλώνει την θέση και το εύρημα: Οι εντόπιοι την λένε «Κασονάκι». («Κασόνι», «Κασονάκι», «Κιβωτός», κλπ. ήταν ονόματα που έδινε ο λαός μας σε θέσεις, όπου εύρισκε ή εντόπιζε αρχαίους πέτρινους τάφους ή σαρκοφάγους).
Από την πινακίδα υπάρχει δυσδιάκριτο πλέον μονοπάτι, που σε 3΄ κατέρχεται κανείς στο «Κασονάκι» – προσοχή στα φίδια! Και τι είναι το «κασονάκι»; Ένας αρχαίος κιβωτιόσχημος τάφος!..
Ο τάφος είναι διαλελυμμένος… Αλλού το σώμα του, αλλού το ένα τμήμα του, αλλού το σκέπασμά του… Ποιος ξέρει σε ποια σύγχρονη κατασκευή εντοιχίσθηκαν τα μέλη του;.. Τον τάφο είχε δει και περιγράψει ο Leake. Αλλά δεν τον είχε ταυτίσει.
Ένα ανάγλυφο, όμως, επί της μιας μικρής πλευράς του τάφου, αυτής που τηράει προς την θάλασσα, με έβαλε σε υποψίες. Εικονίζει ένα μεγαλόσωμο ζώο, κάτω από ένα δένδρο. Σε παλαιότερα χρόνια διακρινόταν πολύ καλύτερα, αλλά η αφροντισιά και η αδιαφορία των Αρχών έχει αφήσει αυτό το αρχαίο ανάγλυφο στην φθορά του χρόνου και της φύσεως… Σε ένα άλλο κομμάτι του τάφου, που είναι σπασμένο και πεταμένο λίγα μέτρα πιο κάτω, εικονίζεται ένα τμήμα ανθρώπινου χεριού. Ποιος, λοιπόν, ήταν ο τόσο επίσημος κάτοχος ζώων στο νησί, που αξιώθηκε έναν τέτοιο μεγάλο πέτρινο τάφο σε περίοπτη θέση, με τέτοια θέα; Βλέπει το Βαθύ, τον λόφο του Μύλου και το Περαχώρι… Μα, μόνον ο Εύμαιος…
Όλη η περιοχή «Κασονάκι» βρίθει (μεγα)λιθικών μνημείων, σχεδόν όπως και η Ανωγή της Ιθάκης. Ίσως εδώ να έχουμε άλλη μια νεολιθική θέση της νήσου, όπως απέναντι ο λόφος της Κανάτας, η φρυκτωρία στα Μηνύματα (και όχι… «Μνήματα»), κλπ. (Ευρήματα της νεολιθικής εποχής υπάρχουν και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Β. Ιθάκης). Επισήμως η Ιθάκη κατοικείται συνεχώς από το 12.000 π.Χ…
Για να «δέσουμε» την θεωρία υπέρ του τάφου του Ευμαίου, θα πρέπει εδώ κοντά να βρούμε και άλλα σχετικά «σημάδια». Και πράγματι, όμως, ευρίσκουμε: Πρέπει κοντά να υπάρχει σπήλαιο όπου στάλιαζε τα ζώα του ο μεγαβοσκός. Υπάρχει λοιπόν το Σπήλαιο, που τώρα λέγεται των Νυμφών. Αυτό ήταν του Ευμαίου. (Το αυθεντικό των Νυμφών σπήλαιο ήταν παραλιακό, και εντοπίζεται σήμερα στο Βαθύ, ακριβώς εκεί όπου διακλαδίζεται ο παραλιακός δρόμος: Αριστερά προς Δέξια και δεξιά συνεχίζει παραλιακός).
Για να υπάρχουν τόσα ζώα, θα πρέπει να υπάρχει νερό. Και πράγματι το «Κασονάκι» ευρίσκεται σε μια περιοχή με πολύ νερό! Στην Παλιοχώρα Περαχωρίου, τον πρώτο οικισμό της νήσου, στα μεσαιωνικά χρόνια. Υπάρχουν 8 πηγάδια, που μάλιστα επικοινωνούν μεταξύ τους! Έχουν 4-5 μ. βάθος και τα κατσίκια που σκύβουν να πιουν νερό, άμα πέσουν στο ένα, επειδή είναι χαμηλόστομα, εμφανίζονται στο άλλο πηγάδι! Λίγο πιο ‘κεί, στην θέση Πλάι, υπάρχει άλλο σπήλαιο, με άνοιγμα εισόδου 1,5 μ. και αν προχωρήσεις 5 μ. εντός αυτού βρίσκεις νερό! Γύρω-γύρω ξωκκλήσια: Άγ. Νικόλας Σπαρμιάς, Άγ. Ανδρέας, Άγ. Σπυρίδων και η θέση «Παγανό». Τα δυο τελευταία με σημαντικές πηγές, που διευθέτησαν οι Άγγλοι και που ακόμη και σήμερα υδροτροφοδοτούν το Βαθύ! Άρα, λοιπόν, η Πηγή της Αρέθουσας δεν είναι αυτή που νομίζεται στο Νότον της νήσου (διότι συν τοις άλλοις είναι και μικρή και απομονωμένη), αλλά η πηγή στον κυπαρισσώνα του Παγανού (όνομα που μαρτυρά αρχαιοτάτη θέση και λατρεία της εποχής των πάγων/λίθων)! Και άνωθεν του Παγανού, και του ξωκκλησιού του Αγ. Σπυρίδωνος, υπάρχει βραχομέτωπο, που πιθανόν να είναι η Κορακόπετρα! Έτσι «δένει» ο Εύμαιος την παρουσία του στην περιοχή…
Όλα αυτά πρέπει να συνεκτιμηθούν και ίσως αλλάξει η ομηρική τοπιογραφία στην Ιθάκη… Διότι η Ιθάκη οφείλει να ζει και να επιβεβαιώνει τον παππού της Όμηρο, που την πέρασε στην αθανασία… Τα επικέρδια απ’ αυτήν την εργασία θα είναι πολλαπλά για το μικρονήσι αυτό του Ιωνίου… Κι αυτό πρέπει να γίνει σύντομα, πριν μας συναείρει το μένος των θεών και θεωρηθεί ύβρις η μη ενασχόλησή μας με τα ιερά και τα όσια των παρακαταθηκών μας…
(*) To άρθρο του Γ. Λεκάκη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ελληνικό Πανόραμα», τεύχος 84, Νοέμβριος 2011.